Met de dood van Juan Formell (71), de befaamde componist, zanger en muzikaal directeur van de formatie Los Van Van, donderdag jongstleden, is een van de geniaalste voormannen van de Cubaanse muziek overleden. Dat bleek vrijdag j.l. ook in Havana toen duizenden mensen, onder wie vicepresident Diaz Canel, afscheid van hem namen in het Nationaal Theater. Formell slaagde erin de traditie van Cubaanse ritmes te behouden en te verbinden met nieuwe jazz- en popgeluiden. Zijn muziek is de hartslag van het Cubaanse dagelijks leven geworden, dat werd verrijkt met songs als Chirrín Chirrán, El baile del buey cansao, La Habana no aguanta más, La titimanía en El negro está cocinando. 

Juan Formell werd op 2 augustus 1942 in Havana geboren in een eenvoudig gezin met muzikale kwaliteiten. Zijn eerste muzikale ervaringen deed hij op met zijn vader Francisco de Asís Justiniano Formell Madariaga, die fluitist en pianist was maar ook theaterman. Als componist en bassist onderging Formell de invloed van erkende musici als Félix Guerrero, Rafael Somavilla, Armando Romeu, Antonio Taño en Orestes Urfé.

Carrière
In 1959 begon hij zijn carrière bij de muziekkapel van de Nationale Revolutionaire Politie (PNR) en sinds 1965 werkte hij voor diverse groepen zoals die van Pedro Jústiz (Peruchín) en Guillermo Rubalcaba en het orkest van Carlos Faxas. In 1967 sloot hij zich aan bij het orkest Orquesta Revé met gebruikmaking van de charanga en begon hij zijn experimenten met akoestische piano, het akoestiek gebruik van de violen en het vocaal gebruik van driestemmigheid. Op deze weg van vernieuwing en verandering introduceerde hij ook de trombones bij Los Van Van, de muziekband die hij de laatste 45 jaar leidde. Los Van Van werd in 1969 opgericht en zou een grote bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de dansbare muziek in Cuba. De band werd opgericht nadat Fidel Castro een oproep deed 10 miljoen ton suikerriet te oogsten. De slogan van deze campagne luidde: ‘De que van… van!’. (Hop……vooruit) . De tien miljoen ton suikerriet werden nooit gehaald, maar de band Los Van Van bleef het middelpunt van de Cubaanse muziek

Wereldfaam
Los Van Van maakte maar liefst 26 albums die stuk voor stuk een succes bleken en de groep zou ook lange tijd de voorhoede vormen van de Cubaanse muziek met de schepping van een groot aanbod ritmes en diepgaand onderzoek naar de wortels van het Cubaanse muziekgeluid. Formell kreeg in 2003 de Nationale Prijs van de Muziek en in 1999 de Grammy Award voor zijn Llegó .

Castrist?
Veelvuldig werd Formell bekritiseerd vanwege zijn nauwe banden met de Castrodictatuur, vooral toen hij de executie in 2003 van drie jonge Cubanen publiekelijk steunde. Over zijn politieke betrokkenheid zei hij in een interview in 1999 in Miami: ‘Ik leef in Cuba en ik wil niet over politieke zaken spreken. Ik woon in Cuba en daarmee basta. Ik heb niets te maken met de vraag of ik castrist ben of niet, ik blijf in Cuba en woon in Cuba’. Bij een andere gelegenheid zei hij: ‘Mijn leven is volledig gewijd geweest aan de muziek en ik heb pas plezier als de mensen die zich eigen maken en ervan genieten.’Formell had zes kinderen; vier van hen Juan Carlos, Samuel, Francisco en Vanessa volgden zijn muzikaal voetspoor. Zoon en zanger Juan

De Cubaanse pianist Frank Fernandez tijdens het eerbetoon op 3 mei ‘s avonds aan de Malecon met een concert op de Anti Imperialistische Tribune aldaar

Carlos Formell vluchtte in 1993 naar de VS en zou later in de Senaat getuigen tegen het Cubaanse regime. Zijn zoon Samuel bracht zijn vader en de hele band in een moeilijk parket door zijn betrokkenheid en de veroordeling voor de (roof?) moord op een bejaarde vrouw. Formell zou later onder druk van het regime een verklaring hebben getekend waarbij hij de executie van drie jongeren goedkeurde in ruil voor een voorkeursbehandeling voor zijn zoon. De drie hadden een veerboot gekaapt – zonder geweld – om naar de VS te ontkomen. Formell’s handtekening zou er toe hebben geleid dat zijn lange gevangenisstraf werd omgezet in enkele jaren en hij in de gevangenis werd ontzien: Samuel leidde het slagwerk van de gevangenisband in de Combinado del Este gevangenis in Havana.

Linken
* De Spaanse krant El Pais over de dood van Formell: Los Van Van: el as en la manga de la música cubana / de schoppenaas in de mouw van de Cubaanse muziek
* De Cubaanse website Cubadebate publiceerde een interview met Formell uit 2005 afgenomen door de schrijver Hernando Calvo Ospina.
*  Op deze Cubaweblog verschenen eerder artikelen over Formell:
Juan Formell ‘verpersoonlijking vernieuwing Cubaanse popmuziek’
Los Van Van: Cuba’s vurigste salsaband 35 jaar (1)
Los Van Van: Cuba’s vurigste salsaband 35 jaar (2)

Video’s
* Chirrín chirrán, Juan Formell y Los Van Van, Cubaanse televisie, 3 minuten
* Los Van Van en Miami en 1999, 2 uur en 12 minuten
* Meer foto’s van het afscheid van Formell in het Nationaal Theater.